1915-1948
Jan Morawiec ps. „Remisz” urodził się 25 marca 1915 roku jako syn Rocha i Bronisławy z Płachtów, zamieszkałych w Remiszewicach koło Będkowa. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Będkowie kontynuował naukę w Gimnazjum w Koluszkach, którą przerwał w klasie maturalnej z powodu bardzo ciężkiej sytuacji materialnej rodziny. Pasjonował go sport i literatura – pisał wiersze i opowiadania. Ponadto działał bardzo aktywnie w harcerstwie a następnie w Stronnictwie Narodowym.
W latach 1936-1939 pełnił obowiązkową służbę wojskową w Marynarce Wojennej, w artylerii nadbrzeżnej na Helu. Czynnie uprawiał sport, biorąc udział w licznych konkursach, organizowanych w wojsku. Prowadził również działalność patriotyczno-propagandową, wygłaszając liczne prelekcje dla młodszych żołnierzy.W sierpniu 1939 ponownie zmobilizowany do Marynarki Wojennej, walczył w obronie Helu. Po kapitulacji poszedł do niewoli niemieckiej, z której prawie natychmiast uciekł i już w X 1939 dotarł do domu rodzinnego. Tu nawiązał pierwsze kontakty konspiracyjne i włączył się w prace przy tworzeniu siatki organizacyjnej dla mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. „Hubal”. Organizował grupy na terenie powiatu Brzeziny i Tomaszów Mazowiecki. Po rozbiciu tej konspiracji przez Niemców wiosną 1940, Morawiec włączył jej pozostałości na podległym sobie terenie do Narodowej Organizacji Wojskowej. Został komendantem Powiatu Tomaszów Mazowiecki, później był oficerem łącznikowym Okręgu Łódź z KG NOW w Warszawie, skąd przywiózł pierwsze egzemplarze konspiracyjnej „Walki”. Latem 1942, gdy w SN i NOW doszło do rozbieżności na tle umowy scaleniowej z AK, Morawiec poparł tę orientację, która była za zachowaniem samodzielnych struktur politycznych i wojskowych. Wszedł w szeregi Narodowych Sił Zbrojnych, gdzie szybko dostrzeżono jego nieprzeciętne zdolności organizacyjne, łatwość nawiązywania kontaktów i bogate doświadczenie. W Dowództwie NSZ otrzymał funkcję oficera do zadań specjalnych. W tym charakterze odbywał liczne inspekcje służbowe na terenie całego okupowanego kraju. Prawdopodobnie w 1943 został ranny podczas zatrzymania przez żandarmów w pociągu pod Koluszkami. Skuty kajdankami, dzięki wysportowaniu i nieprzeciętnej odwadze zdołał wyskoczyć z pędzącego pociągu. Był jeszcze dwukrotnie aresztowany przez Niemców i też zdołał zbiec, choć okoliczności tych wydarzeń nie są dokładnie znane. Po podpisaniu umowy scaleniowej między NSZ i AK (7 marca 1944), nastąpił rozłam w tej organizacji. Morawiec opowiedział się za tą jej częścią, która lojalnie wykonywała umowę. W celu uporządkowania sytuacji i odtwarzania kontaktów organizacyjnych Morawiec został wysłany do Okręgu III (Lublin) i XII (Podlasie), jako pełnomocnik KG NSZ-AK. W zreorganizowanym sztabie KO Lublin NSZ-AK Morawiec został szefem I oddziału (organizacyjnego). Na skutek intensywnej, szeroko zakrojonej działalności zdołał zminimalizować rozmiary rozłamu, a nawet doprowadził do znacznego zwiększenia szeregów organizacji.Podczas walk o Lublin w sierpniu 1944 brał w nich udział, jako dowódca oddziału NSZ-AK w śródmieściu miasta. 29 grudnia 1944 Morawiec został aresztowany w Lublinie przez NKWD. Był osadzony w areszcie przy ul. F. Chopina. Już 4 stycznia 1945 podczas nocnego przesłuchania zdołał wyskoczyć oknem z pierwszego piętra. Mimo natychmiastowego pościgu i zwichniętej nogi zdołał zbiec. Po rozwiązaniu Armii Krajowej Morawiec został współtwórcą Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej Ziem Wschodnich. Został jej pierwszym wiceprezesem pod ps. „Błażej” i faktycznie p.o. prezesem. Po nawiązaniu kontaktów z Komendą Główną Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, TNRPZW rozwiązała się, podporządkowując się całkowicie nowej organizacji. Morawiec został szefem III oddziału Pogotowia Akcji Specjalnej, (czyli pionu bojowego). Od marca 1945 roku zaczął organizować silne struktury PAS w Tomaszowie Mazowieckim złożone z leśnego oddziału pod dowództwem ppor. Mariana Kubiaka ps. „Babinicz” i patrolu miejskiego pod dowództwem plut. podch. Jerzego Buchalskiego – Batorskiego ps. „Korbacz”. Po aresztowaniach w czerwcu 1945 roku, które dotknęły tomaszowskie struktury PAS, udało mu się zbiec do Łodzi.W okresie luty – kwiecień 1946 KG NZW została częściowo zdekonspirowana i rozbita aresztowaniami. Sam Morawiec, podczas próby aresztowania w Łodzi 13 marca ranił dwóch funkcjonariuszy UB i zbiegł do Warszawy. Tu, stale tropiony, kilkakrotnie wymykał się z zasadzek. UB zorganizowało kolejny „kocioł” 22 marca na punkcie kontaktowym przy ul. Dynasy, z którego Morawiec zdołał się jeszcze wyrwać. Kilka godzin później przy ul. Wołoskiej został ranny w nogę podczas próby ucieczki i zaciął mu się pistolet.Został osadzony w Więzieniu Karno-Śledczym nr 1 na Mokotowie, gdzie przeszedł ciężkie i intensywne śledztwo. Wielokrotnie za swą postawę trafiał do więziennego karceru. W śledztwie Morawiec brał na siebie odpowiedzialność za wszystko, co mogło odciążyć jego podwładnych. Proces odbył się w więzieniu, przy drzwiach zamkniętych. Wyrok ogłoszono 3 listopada 1947 r.. Kpt. Jan Morawiec, por. Lechosław Roszkowski pseud. „Tomasz” (szef I oddziału KG), kpt. Tadeusz Zawadziński pseud. „Wojciech” (szef wywiadu), ppłk Tadeusz Zieliński pseud. „Wujek” (szef II Obszaru NZW) i mjr Mieczysław Grygorcewicz pseud. „Ostromir” (szef I Obszaru – pod konspiracyjnym nazwiskiem: Ostrowski. Prawdziwe dane personalne ujawnił dopiero po wyjściu z więzienia w 1956 r.) zostali skazani na kary śmierci z tym, że dwóm ostatnim zamieniono je na kary 15 lat więzienia. Wyroki śmierci na Janie Morawcu, Lechosławie Roszkowskim i Tadeuszu Zawadzińskim zostały wykonane 15 stycznia 1948 w Więzieniu Mokotowskim przez dowódcę plutonu egzekucyjnego st. sierż. Piotra Śmietańskiego, w obecności m.in. lekarza więziennego dr Stefanii Jabłońskiej i naczelnika więzienia kpt. Alojzego Grabickiego. Ciała zamordowanych zostały wywiezione potajemnie na Służew i tam bezimiennie pogrzebane. Sąd Wojewódzki w Warszawie 28 stycznia 1992 stwierdził nieważność wyroku skazującego i orzekł, że czyny, przypisane skazanym, w tym Morawcowi, były związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Zdj. Archiwum IPN Łódź, zbiory prywatne p. L. Żebrowskiego
Opracował Jarosław Pązik
